|
Przemoc stanowi szczególną formę zachowań agresywnych. Pojęcia „agresja” i „przemoc” często używane są zamiennie; te zjawiska bywają też trudne do odróżnienia w praktyce.
Agresję definiuje się najczęściej jako świadome, zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś szeroko rozumianej szkody – fizycznej, psychicznej lub materialnej. Jej charakterystyczną cechą jest używanie przez kogoś siły fizycznej lub presji psychicznej wobec osoby o zbliżonych możliwościach, mającej zdolności skutecznej obrony.
Zachowania agresywne zdarzają się wszystkim ludziom, ale najczęściej bywają jednorazowe bądź incydentalne.
Agresja może być związana z uczuciem złości i stanowić jeden ze sposobów jej wyrażania. Jednak złość to nie to samo, co agresja. Złość jest naturalnym uczuciem, które można wyrażać na różne sposoby, również konstruktywnie, np. rozmawiając z kimś na ten temat, itp.
W szczególnych warunkach agresja może przeradzać się w przemoc.
Przemoc to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem (fizycznej, emocjonalnej, społecznej, duchowej). Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy).
Odróżnienie agresji od przemocy bywa trudne. Najczęściej przyjmuje się następujące kryteria:
- Istnienie nierównowagi sił pomiędzy sprawcą a ofiarą,
- Długofalowy charakter zjawiska,
- Cykliczność zachowań (okresy nasilenia się zachowań agresywnych na przemian z okresami względnego spokoju),
- Występowanie „sztywnych” ról – sprawcy, ofiary i świadka.
PRZYCZYNY AGRESJI I PRZEMOCY UCZNIÓW:
- CZYNNIKI BIOLOGICZNE:
- czynniki temperamentalne – dziecko o „gorącym” temperamencie jest bardziej narażone na wytworzenie u siebie wzorca agresywnych zachowań,
- wysoki poziom hormonów, zwłaszcza testosteronu u chłopców,
- zaburzona dynamika przebiegu procesów nerwowych, która wiąże się m.in. ze wzmożoną aktywnością dziecka i problemami w kontrolowaniu swojego zachowania.
- WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO
- brak ciepła i zaangażowania w sprawy dziecka ze strony głównego opiekuna (najczęściej matki) – nadmierny dystans uczuciowy, chłód i brak bliskiego kontaktu z dzieckiem – szczególnie w pierwszych latach jego życia – mogą wpływać na późniejszy brak empatii w kontaktach z ludźmi i jego wrogie nastawienie do otoczenia, co stanowi ryzyko zachowań agresywnych.
- przyzwalająca i tolerancyjna postawa wobec dziecka, szczególnie wobec jego zachowań agresywnych w stosunku do otoczenia, często połączona z brakiem jasnych norm wobec dopuszczalności agresji – takie wychowanie często nazywane bywa bezstresowym, choć w istocie jest dla dziecka bardzo stresujące. Pozwalanie dziecku na agresję, całkowity brak reakcji rodziców lub brak jednoznacznej reakcji w przypadku agresywnych zachowań wobec otoczenia, powoduje ich utrwalanie się.
- brutalne, agresywne zachowanie rodzica – agresja jest zachowaniem, którego można się nauczyć poprzez obserwację lub bycie obiektem takich zachowań. Dzieci które są traktowane agresywnie przez swoich rodziców, podobnie zachowują się wobec swoich rówieśników (szczególnie tych słabszych), a w życiu dorosłym często wobec własnych dzieci.
- WPŁYW GRUPY RÓWIEŚNICZEJ
- naśladowanie agresywnych zachowań tych osób, które są ważne i atrakcyjne w grupie (np. starsi koledzy),
- zmniejszenie się osobistej odpowiedzialności za agresywne zachowania, poprzez „rozłożenie” jej pomiędzy więcej osób (wszyscy to robią),
- zmniejszenie kontroli nad swoim agresywnym zachowaniem pod wpływem grupy,
- istnienie norm grupowych dopuszczających agresję – zarówno wobec członków swojej grupy, jak i osób z poza niej.
- WPŁYW ŚRODOWISKA SZKOLNEGO
- nuda, brak zagospodarowania czasu, brak zajęć pozalekcyjnych, brak relaksu
- niewłaściwa reakcja na zachowania agresywne, bagatelizowanie przez nauczycieli niektórych agresywnych zachowań uczniów, brak reakcji na drobne wykroczenia,
NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE FORMY AGRESJI I PRZEMOCY SZKOLNEJ TO:
- FIZYCZNA – bicie, kopanie, plucie, popychanie, szarpanie, wymuszanie pieniędzy, podstawianie nogi, zabieranie przedmiotów, niszczenie własności. Przemoc fizyczna może być stosowana bezpośrednio – gdy sami jesteśmy jej sprawcami, lub pośrednio – gdy skłaniamy do tego innych.
- SŁOWNA I NIEWERBALNA – dokuczanie, przeszkadzanie, grożenie, rozpowszechnianie plotek i oszczerstw, pokazywanie nieprzyzwoitych gestów.
OFIARY PRZEMOCY:
- przeżywają poczucie poniżenia i upokorzenia, lęk, rozpacz i smutek,
- czują się osamotnione, bezradne i bezsilne,
- wstydzą się i czują się winne, że nie potrafią sobie poradzić,
- bardzo rzadko mówią dorosłym o swoich problemach,
Długotrwałe skutki bycia ofiarą przemocy to obniżona samoocena i zaniżone poczucie własnej wartości, trudności w nawiązywaniu kontaktów, skłonność do izolacji, częste myśli samobójcze.
SYGNAŁY POZWALAJĄCE ROZPOZNAĆ OFIARĘ PRZEMOCY:
- uczeń taki jest często wyśmiewany, ośmieszany, poniżany, zastraszany, popychany, zmuszany do wykonywania poleceń kolegów, często też nosi nieprzyjemne przezwisko,
- może szukać swoich rzeczy, które często są chowane, rozrzucane albo też niszczone,
- często płacze lub wygląda na osobę smutną, nieszczęśliwą,
- może przejawiać nieoczekiwane zmiany nastroju – od smutku do irytacji lub nagłych wybuchów złości,
- jest izolowane, nie zapraszane do wspólnych działań, w czasie podziału na grupy zostaje samo, jako ostatnie wybierane jest do grupy,
- ma problemy w głośnym wypowiadaniu się na lekcji,
- traci zainteresowanie nauką, pogarszają się jego stopnie,
- spóźnia się do szkoły, wagaruje,
- przerwy spędza samo lub stara się trzymać w pobliżu nauczyciela,
- skarży się na częste bóle głowy, brzucha, ma kłopoty ze snem.
Źródło: „Szkoła bez przemocy – program społeczny. Przewodnik po dobrych praktykach”.
|
